Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας
άνίκητος
Aleksander Wielki
365 p.n.e. - 323 p.n.e.
Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας
άνίκητος
365 p.n.e. - 323 p.n.e.
Okres panowania Aleksandra wyznacza granicę między dwiema epokami historii starożytnej: okresem klasycznym i epoką hellenistyczną.
Aleksander złamał potęgę imperium perskiego w wyniku serii zwycięstw (najsłynniejsze odniósł pod Issos i Gaugamelą) i do 327 p.n.e. opanował całe państwo. W tym samym roku ruszył na Indie, lecz pomimo odnoszonych zwycięstw został zmuszony do odwrotu z powodu niezadowolenia w armii. Zmarł w wieku 32 lat w Babilonie w trakcie przygotowań do kolejnych wypraw wojennych, pozostawiając imperium, którego rozpiętość ze wschodu na zachód wynosiła 5 tys. km.
Po jego śmierci rozgorzały walki pomiędzy dowódcami macedońskiej armii, tzw. diadochami, które doprowadziły do podziału ogromnego państwa na kilka królestw.
Tocząc zwycięskie bitwy z wojskami Traków, Ilirów, Persów i Hindusów, opierał się na zdyscyplinowanej piechocie – falandze i ciężkiej macedońskiej jeździe – hetajrach.
Podbój Imperium Perskiego
W 334 p.n.e. wyruszył z kampanią w celu zajęcia Anatolii.
Bitwa pod Issos, podbój Fenicji i Egiptu.
Król Górnego i Dolnego Egiptu.
Bitwa pod Gaugamelą, opanowanie Mezopotamii i Persji.
Walki w Baktrii i Sogdianie.
Kampania w Indiach
Po zakończeniu podboju Sogdiany żądny dalszych zwycięstw Aleksander ruszył w roku 327 p.n.e. na Indie. W wyprawie uczestniczyło już wtedy około 120 tysięcy ludzi – macedońskich, greckich i azjatyckich żołnierzy oraz kupców, tragarzy, niewolników, kurtyzan i żon. Była to najcięższa część kampanii. Mieszkańcy ziem nad Indusem okazali się twardym przeciwnikiem, a klimat (m.in. częste deszcze) dawał się we znaki wojskom Aleksandra. Rozdrażnieni żołnierze urządzali rzezie miejscowej ludności. Nad rzeką Hydaspes macedoński król pokonał wojska indyjskiego księcia Porosa, który miał aż 200 słoni bojowych.
Było to już ostatnie wielkie zwycięstwo Aleksandra. W Indiach Północnych Aleksander wywarł takie wrażenie na Hindusach, że przez pewien czas był czczony jako bóstwo. Zamieszkujący Himalaje Gurkhowie wywodzą pochodzenie swoich noży kukri od greckich mieczy kopis, w które uzbrojeni byli żołnierze Aleksandra.
Maszerując z Indii do Persji ruszył z częścią sił przez pustynną Gedrozję. Marsz zakończył się śmiercią tysięcy ludzi z braku wody i jedzenia.
Ostatni rok panowania
Po powrocie króla ze wschodu wielu satrapów podejrzanych o spisek (np. niedostarczenie zapasów dla maszerującej przez Gedrozję armii) zostało skazanych na śmierć lub też zdjętych ze stanowiska, co być może było jedynym sposobem, by opanować poważny kryzys imperium, jaki wówczas nastąpił.
Stan Aleksandra pogorszył się latem 324 p.n.e. w Ekbatanie, po śmierci Hefajstiona, jego najbliższego przyjaciela, współpracownika, a według części źródeł, także kochanka. Na pogrzeb i grobowiec wydał gigantyczną fortunę i zaczął jeszcze bardziej nadużywać alkoholu.
Po kilkunastu dniach choroby Aleksander zmarł. Nie można wykluczyć, że został otruty przez obawiających się kolejnej fali czystek dowódców jego armii (trucizna wlana do wina). Kilka miesięcy po jego śmierci Roksana urodziła mu syna Aleksandra IV.
Dziedzictwo
Mimo że nie rządził swoim wielkim imperium zbyt długo, efekty jego podbojów były ogromne.
Zakładane przez niego greckie kolonie spowodowały rozprzestrzenienie się helleńskiej kultury na ogromnych obszarach, co spowodowało powstanie kultury hellenistycznej. W kilka lat po jego śmierci imperium zostało podzielone w wyniku wojen diadochów – dowódców armii Aleksandra Wielkiego. Założone przez nich królestwa na wiele lat zdominowały Bliski Wschód.
O Aleksandrze Macedońskim wspomina też Biblia, w 1 Księdze Machabejskiej:
"Aleksander, syn Filipa Macedońskiego, wyruszył z kraju Kittim i po zwycięskich walkach pokonał Dariusza, króla Persów i Medów, i w jego miejsce objął panowanie najpierw nad Helladą. Prowadził on wiele wojen: zdobył [wiele] umocnionych miejscowości i wytracił królów [rządzących na swych] ziemiach. Przeszedł on aż na krańce świata, a nabrał łupów od wielu narodów. Cała ziemia przed nim zamilkła, jego zaś serce wbiło się w pychę. Zebrał bowiem bardzo liczne wojsko i rządził państwami, narodami i [ich] władcami tak, że płacili mu daniny."
Syn Filipa II i Olimpias. Jako następca tronu był wychowywany przez Arystotelesa (od 342 p.n.e.). W 340 sprawował regencję pod nieobecność ojca; 338 odznaczył się w bitwie pod Cheroneą; rozwód Filipa II z Olimpias (337) poróżnił go z ojcem, ale wkrótce doszło do pojednania; po śmierci Filipa (336), w którą zdaniem niektórych miała być zaangażowana Olimpias, a być może i on sam, Aleksander Wielki wyeliminował wszystkich konkurentów i został królem Macedonii oraz hegemonem Związku Korynckiego.
encyklopedia.pwn.pl/haslo/Aleksander-III-Wielki;3867559.html
W 335 zniszczył Teby, które zbuntowały się na wieść o jego wyprawie nad Dunaj; w V 334 przeprawił się przez Hellespont na czele ponad 40-tysięcznej armii i nad Granikiem rozgromił połączone armie lokalnych satrapów perskich, co otworzyło mu drogę do podboju całej Azji Mniejszej. W XI 333 pod Issos w Cylicji pokonał główne siły perskie, dowodzone przez króla perskiego Dariusza III Kodomanusa, który ratował się ucieczką z pola bitwy.
encyklopedia.pwn.pl/haslo/Aleksander-III-Wielki;3867559.html
W epoce hellenistycznej zaczęły powstawać fantastyczno-baśniowe opowieści o życiu Aleksandra Wielkiego (tzw. aleksandreidy). Najsłynniejsze dzieło tego gatunku, Romans o Aleksandrze (III w.), zostało w X w. przełożone na łacinę i stało się podstawą wyobrażeń średniowiecznych o Aleksandrze Wielkim (polska wersja Historia o żywocie i znamienitych sprawach Aleksandra Wielkiego 1550).
encyklopedia.pwn.pl/haslo/Aleksander-III-Wielki;3867559.html